اجرای حکم بعد از صدور به معنای انجام دادن آنچه که در حکم دادگاه آمده است. به عبارت دیگر اجرای حکم به معنای تحقق بخشیدن به خواسته‌های طرفین دعوا است. در نظام حقوقی اجرای احکام بر عهده دادگاه‌ها است. پس از صدور حکم دادگاه اجراییه صادر می‌کند و آن را به محکوم علیه ابلاغ می‌کند.
محکوم علیه موظف است ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، حکم را اجرا کند. در صورتی که محکوم علیه ظرف ۱۰ روز حکم را اجرا نکند، خواهان می‌تواند با ارائه اجراییه به اجرای احکام درخواست اجرای حکم را بدهد.
اجرای حکم ممکن است به صورت‌های مختلفی انجام شود. به عنوان مثال، اگر حکم دادگاه مبنی بر پرداخت مبلغی پول باشد، اجرای حکم به صورت توقیف اموال محکوم علیه و فروش آن‌ها برای وصول طلب خواهان انجام می‌شود. اگر حکم دادگاه مبنی بر انجام کاری باشد، اجرای حکم به صورت الزام محکوم علیه به انجام آن کار انجام می‌شود.
در صورتی که محکوم علیه از اجرای حکم خودداری کند، ممکن است برای او مجازات‌هایی در نظر گرفته شود. به عنوان مثال، ممکن است محکوم علیه به حبس، جزای نقدی یا انفصال از خدمات دولتی محکوم شود.
اجرای حکم یکی از مهم‌ترین مراحل دادرسی است. اجرای صحیح حکم موجب می‌شود که خواسته‌های طرفین دعوا محقق شود و عدالت برقرار گردد.
پس از صدور حکم قطعی دادگاه اجراییه صادر می‌کند. اجراییه سندی است که به موجب آن، اجرای حکم به اجرای احکام محول می‌شود. اجراییه باید حاوی موارد زیر باشد:
پس از صدور اجراییه، باید به محکوم علیه ابلاغ شود. ابلاغ اجراییه می‌تواند به صورت حضوری، پستی یا الکترونیکی انجام شود.
خواهان می‌تواند با ارائه اجراییه به اجرای احکام، درخواست اجرای حکم را بدهد.
اجرای احکام پس از دریافت درخواست اجرای حکم، آن را بررسی می‌کند تا از صحت و کامل بودن آن اطمینان حاصل کند.
پس از بررسی درخواست اجرای حکم، اجرای احکام اقدام اجرایی را انجام می‌دهد. اقدام اجرایی ممکن است به صورت‌های مختلفی انجام شود. به عنوان مثال اگر حکم دادگاه مبنی بر پرداخت مبلغی پول باشد، اجرای حکم به صورت توقیف اموال محکوم علیه و فروش آن‌ها برای وصول طلب خواهان انجام می‌شود.
اگر حکم دادگاه مبنی بر انجام کاری باشد، اجرای حکم به صورت الزام محکوم علیه به انجام آن کار انجام می‌شود.
اگر محکوم علیه ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، حکم را اجرا نکند، اجرای احکام می‌تواند دستور توقیف اموال محکوم علیه را صادر کند. اموالی که قابل توقیف هستند عبارتند از:
پس از توقیف اموال محکوم علیه اجرای احکام می‌تواند آن‌ها را به فروش برساند. حاصل فروش اموال توقیفی به خواهان داده می‌شود.
اگر حکم دادگاه مبنی بر انجام کاری باشد، اجرای حکم به صورت غیر مالی انجام می‌شود. به عنوان مثال، اگر حکم دادگاه مبنی بر تحویل مبیع باشد، اجرای احکام می‌تواند محکوم علیه را ملزم به تحویل مبیع به خواهان کند.
اگر محکوم علیه توانایی مالی برای اجرای حکم را نداشته باشد، اجرای احکام می‌تواند از وی تعهد بگیرد که در آینده حکم را اجرا کند. اجرای احکام همچنین می‌تواند محکوم علیه را به حبس یا جزای نقدی محکوم کند.
در صورتی که محکوم علیه از اجرای حکم خودداری کند ممکن است برای او مجازات‌هایی در نظر گرفته شود. به عنوان مثال ممکن است محکوم علیه به حبس جزای نقدی یا انفصال از خدمات دولتی محکوم شود.
تفاوت اصلی حکم لازم‌الاجرا با حکم غیرلازم‌الاجرا در این است که حکم لازم‌الاجرا باید اجرا شود، اما حکم غیرلازم‌الاجرا الزامی به اجرا ندارد. حکم لازم‌الاجرا حکمی است که شرایط لازم برای اجرا را دارد. این شرایط عبارتند از:
صدور اجراییه بر عهده دادگاه صادرکننده حکم است. دادگاه پس از صدور حکم قطعی اجراییه صادر می‌کند و آن را به محکوم علیه ابلاغ می‌کند. محکوم علیه ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه باید حکم را اجرا کند. در صورتی که محکوم علیه ظرف ۱۰ روز حکم را اجرا نکند، خواهان می‌تواند با ارائه اجراییه به اجرای احکام، درخواست اجرای حکم را بدهد.
مطابق با ماده 49 قانون آیین دادرسی مدنی، «دادگاه مکلف است پس از صدور حکم قطعی در صورت تقاضای محکوم‌له فورا اجراییه صادر کند.»
اجرای احکام بعد از درخواست اجراییه، اقدام اجرایی را انجام می‌دهد. اقدام اجرایی ممکن است به صورت‌های مختلفی انجام شود. به عنوان مثال، اگر حکم دادگاه مبنی بر پرداخت مبلغی پول باشد، اجرای حکم به صورت توقیف اموال محکوم علیه و فروش آن‌ها برای وصول طلب خواهان انجام می‌شود. اگر حکم دادگاه مبنی بر انجام کاری باشد، اجرای حکم به صورت الزام محکوم علیه به انجام آن کار انجام می‌شود.
اجرای حکم‌های مالی در دادگاه به تعیین مبلغ معینی برای پرداخت به یک طرف توسط دیگری می‌پردازد. این اجرا ممکن است از طریق مختلفی صورت بگیرد.
ممکن است دادگاه به اجرای حکم از طریق تعیین مبلغ دقیق و زمان مشخص برای پرداخت اجباری بپردازد، و در صورت عدم پرداخت اقداماتی مانند اجاره یا فروش دارایی‌های مالی فرد معین شده را انجام دهد تا مبلغ حکم شده تامین شود.
احکام غیرمالی در دادگاه می‌توانند شامل موارد مختلفی مثل احکام جزایی، حقوقی، مسائل خانوادگی و غیره باشند. اجرای این نوع احکام نیز بسته به نوع حکم و موارد خاص متفاوت است.
اجرای این احکام غیرمالی ممکن است شامل رویه‌های مختلفی مانند اجرای زمان‌دار، تغییر در شرایط حاکمیت یا دیگر تدابیر حقوقی باشد.
برای جلوگیری از اجرای یک حکم قطعی معمولا باید از راه‌های قانونی مناسب استفاده کرد. این موارد به شرایط خاص هر پرونده و قوانین مربوط به آن بستگی دارد اما در برخی موارد می‌توان از راهکارهای زیر استفاده کرد:
