از جمله مواد و مصالحی که از گذشته تا به امروز، کاربرد فراوانی در معماری داشته، کاشی و سرامیک بوده است. منشاء کاشی و سرامیک را باید در نخستین سفالینه‌های دست‍‌ساز بشر دانست که به مرور زمان تغییر یافته و به شکل امروزی متحول شده است.
این دو محصول شباهت‌های بسیاری دارند و گاه به جای یکدیگر مصطلح هستند. سرامیک و کاشی هر دو از زیبایی، استحکام، دوام و تنوع مطلوبی برخوردار بوده و کارایی قابل‌قبولی برای استفاده در محیط‌های مختلف مسکونی، اداری، آموزشی، بیمارستانی و مانند اینها دارند. در این مطلب، با ساختار کاشی و سرامیک آشنا می‌شویم و در ادامه، درباره ویژگی‌های آنها بیشتر می‌خوانیم.
کاشی و سرامیک شباهت‌های ساختاری و ظاهری بسیاری با هم دارند و در بیشتر موارد در کنار یکدیگر استفاده می‌شوند. برای آشنایی با ویژگی‌های این دو محصول، شاید بهتر باشد با تعریف ابتدایی آنها آشنا شویم:
کاشی را گاهی سنگ مصنوعی نیز می‌نامند که عبارت tile به معنای گل پخته معادل لاتین آن است. این فرآورده سفالی با شکل‌های مختلف اما اغلب چهارگوش موجود است که ضخامتی در حد چند میلی‌متر دارد. این فرآورده پس از قالب‌گیری در کوره پخته شده و روی آن با پوشش یا لعاب پوشانده می‌شود. کاشی را پس از لعاب‌دهی دوباره در کوره قرار می‌دهند. قدمت استفاده از سفال بسیار است؛ انسان جهان باستان به تکنولوژی پخت سفال و آجر بدون لعاب، دست یافته بود و با ابداع انواع لعاب بر دوام و زیبایی این محصولات افزود.
واژه سرامیک نیز برگرفته از واژه یونانی karamiko به معنای سفالگری است. ماده پایه تشکیل دهنده سرامیک، خاک رس است و در ترکیب آن نیترید کادبید اکسید و مانند اینها مشاهده می‌شود. سرامیک را می‌توان نوعی کاشی دانست که در ساختار آن، علاوه بر ماسه و خاک رس، مواد غیرآلی و غیرمعدنی به کار می‌رود و چندین مرحله پخت بیشتر با دمای بالاتر از دمای کاشی دارد. به همین سبب، دارای ضخامت و وزن بیشتری است و مقاومت بیشتری در برابر فشار و ضربات، رطوبت و نور از خود نشان می‌دهد. در ایران، سرامیک به کاشی کف نیز معروف است.
کاشی، سرامیک از نظر ساختار و بستر اولیه تشکیل‌دهنده شباهت بسیاری با یکدیگر دارند. خاک رس ماده پایه و بستر این دو محصول به شمار می‌رود. در ساخت کاشی لعاب آن اهمیت بسیاری دارد. لعاب کاشی به صورت مایع پس از پخت اولیه به کاشی اضافه می‌شود و با پوشاندن سطح کاشی، آن را در برابر نفوذ آب و سایر مواد مقاوم می‌سازد.
مواد تشکیل‌دهنده لعاب‌ها معمولا شامل عناصر سازنده ساختار شیشه مانند سیلیس و اسیدهای فلزی و معدنی می‌شود. لعاب روی کاشی بستر مناسبی برای ایجاد انواع طرح و نقش روی کاشی ایجاد می‌کند. لعاب‌ها به دو دسته شفاف و مات تقسیم می‌شوند.
انواع لعاب براق و شفاف درخشش بیشتری به کاشی می‌دهند و در روشن و بزرگ‌تر جلوه دادن محیط نیز تاثیر می‌گذارند. کاشی‌های دارای لعاب براق به واسطه سطح صاف و لغزنده‌تر، نظافت راحت‌تری هم دارند. لعاب‌های مات درخشش و سطح لغزندگی کمتری دارند. بسته به محیط و کاربردها، از هر کدام می‌توان استفاده کرد.
سرامیک از ماده‌ای سخت و غیر آلی تشکیل که در ترکیب مواد معدنی و غیرفلزی به چشم می‌خورد. این مواد پس از ترکیب در حرارت بالا شکل یافته و سخت و محکم می‌شوند. به سبب آنکه سرامیک طی چندین مرحله و با دمای بالاتری نسبت به کاشی تولید می‌شود؛ از این رو، این محصول سختی و مقاومت بیشتری و دمای ذوب بالاتری دارد. مواد به‌کاررفته در ساختار سرامیک و نیز لعاب آن در استحکام و مقاومت بیشتر سرامیک در برابر مواد شیمیایی و خوردگی تاثیر می‌گذارد. گاهی برای تولید کاشی، از لعاب مخصوص ضد آب سرامیک استفاده می‌شود که محصول نهایی کاشی سرامیکی نام دارد. کاشی سرامیکی نسبت به سایر کاشی‌ها مقاومت بیشتری دارد و می‌توان آن را برای پوشش کف محیط به کار برد.
گفتیم که این دو محصول شباهت‌های زیادی به یکدیگر دارند و بنا بر ویژگی‌های ساختاری، هر کدام برای استفاده در محیط‌های خاصی کارایی دارند.
از ویژگی‌های انواع کاشی باید به موارد زیر اشاره کرد: ظرافت، تنوع، زیبایی، قابلیت اجرای طرح و نقش، حساسیت به رطوبت، دما. انواع کاشی با تغییرات دمایی تا ۲۰۰ درجه سازگاری نشان می‌دهند.
به‌طور کلی، کاشی نسبت به سرامیک مقاومت کمتری دارد و برای استفاده در فضای بدنه مانند دیوارها کارایی مطلوبی دارد.
در مقابل، از آنجا که روند تولید سرامیک با کاشی متفاوت بوده و این محصول حرارت بیشتری در چندین مرحله تحمل می‌کند، مقاومت بیشتری نسبت کاشی در برابر ضربه و فشار دارد. ویژگی مهم سرامیک پوشش صیقلی و لعاب آن است که موجب می‌شود پس از پخت، سطحی صاف و بدون تخلخل داشته باشد. از دیگر ویژگی‌های سرامیک استفاده از لعاب ضد آب در ساختار آن است که موجب مقاومت بالای این محصول در مقابل رطوبت و جذب آب است. این خصیصه، سرامیک را به گزینه‌ای بسیار مناسب برای استفاده در حمام و سرویس بهداشتی تبدیل کرده است.
به‌طور کلی، می‌توان تفاوت‌های میان کاشی و سرامیک را از دو منظر ظاهری و کاربردی بررسی کرد:
از آنجا که مدت زمان پخت کاشی نسبت به سرامیک کمتر است، طرح‌های روی انواع کاشی کم‌رنگ‌تر از سرامیک جلوه می‌کند. همچنین ضخامت کاشی نیز نسبت به سرامیک کمتر است. نوع لعاب سرامیک‌ها به گونه‌ای است که به مرور زمان در برابر آفتاب تغییر رنگ چندانی ندارند. از دیگر ویژگی‌های ظاهری کاشی، باید به تنوع طرح، نقش و رنگ آن اشاره کرد.
از تفاوت‌های کاربردی کاشی و سرامیک باید به ویژگی‌های ساختاری آنها اشاره کرد. انواع کاشی به سبب ظرافت بیشتر و ضخامت کمتر برای پوشش دیوارها مناسب هستند و مانند سرامیک برای پوشش‌دهی کف محیط قابلیت ندارند. سرامیک مقاومت بالایی در برابر رطوبت و جذب آب دارد و از همین رو، برای پوشش کف بسیار مناسب محسوب می‌شود. سرامیک نسبت به کاشی رسانایی کمتری در برابر حرارت دارد و دمای محیط را متعادل نگه می‌دارد. در محیط‌های مختلف مسکونی، بهداشتی، بیمارستانی و اداری، بحث شست‌وشو و نظافت اهمیت زیادی دارد. به طور کلی نظافت و شست‌وسوی سرامیک نسبت به کاشی راحت‌تر است.
چنان‌که مشاهده کردید، سرامیک نسبت به کاشی مزایایی دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از: دوام و ماندگاری بالا، تراکم مطلوب، تنوع رنگ و طرح، استحکام بیشتر، عایق صوتی، مقاومت در برابر رطوبت، عدم تغییر رنگ در برابر آفتاب و نگهداری آسان. با این همه، وزن بالا، نصب دشوار و بازتاب نور را می‌توان از معایب سرامیک برشمرد. از معایب کاشی نیز می‌توان به شکنندگی، خش‌پذیری و عایق نبودن در برابر حرارت و صوت اشاره کرد.
چنان‌که گفته شد، محصول کاشی و سرامیک از مصالح بسیار کاربردی در صنایع ساختمان‌سازی به شمار می‌روند. با وجود شباهت‌های ظاهری و ساختاری بسیار، این دو محصول تفاوت‌هایی دارند که کاربری آنها را در محیط از یکدیگر مجزا می‌سازد.
