در سالیان اخیر با افزایش تمایل مردم به خرید آخرین مدل دستگاه‌های دیجیتال، سرعت دور انداختن انواع دستگاه‌ها و گجت‌های الکترونیکی افزایش یافته است. این عمل همراه با تهدیدات و مخاطرات محیطزیستی متعددی است که معمولا مردم از آن بی‌اطلاع هستند. این مخاطرات هم در مرحله تولید این وسایل به علت مصرف زیاد انرژی و مواد اولیه است و هم بعد از استفاده در مرحله تبدیل شدن به زباله و دور ریز با مواد سمی مضر برای محیط‌زیست روبرو هستیم. بنابراین نگهداشت وسایل الکترونیکی به مدت طولانی‌تر قطعا برای حفظ محیط‌زیست بهتر است.
چرا نگهداری از وسایل الکترونیکی به مدت طولانی‌تر رفتاری پایدار محسوب می‌شود؟
ساخت محصولات الکترونیکی نیازمند استفاده گسترده از منابع طبیعی است مثل انواع فلزات به کار رفته در این وسایل، که منجر به اثرات منفی محیطزیستی است. در بسیاری از موارد این اثرات سوء به محیط پیرامونی طبیعی محدود نبوده و در سطوح اجتماعی و اقتصادی نیز چالش‌زا است. برای مثال استخراج کوبالت، که ماده‌ای لازم برای ساخت باتری‌های لیتیومی است، علاوه بر اینکه اثرات گسترده‌ای در محیط‌زیست ایجاد می‌کند، در اغلب کشورها با موضوعاتی نظیر کودکان کار و شرایط کاری نامطلوب همراه است . علاوه بر این موارد، پروسه ساخت این وسایل در کارخانه‌ها نیز نیازمند مصرف انرژی بسیاری بوده که در مجموع ردپای کربن قابل توجهی ایجاد می‌کند.
اما دردسر اصلی مرحله ساخت این وسایل نیست بلکه در مرحله خروج آن‌ها از چرخه استفاده با معضل اصلی روبرو هستیم. دفع زباله‌های الکترونیکی اثرات محیطزیستی فراوانی دارد. زباله‌های الکرونیک که با عنوان e-waste هم شناخته می‌شوند مواد سمی زیادی مثل سرب، کادمیم و جیوه دارند که می‌تواند باعث ایجاد آلودگی آب و خاک شوند. این مواد سمی در صورت عدم دفغ اصولی می‌توانند برای سلامتی انسان و حیات وحش خطرناک باشند.
چگونه می‌توانیم وسایل الکترونیکی را بازیافت کنیم؟
فرآیند بازیافت وسایل اکترونیکی گامی موثر در راستای کاهش میزان زباله‌های الکترونیکی است. بسیاری از کشورها برنامه‌های برای دفع اصولی پسماند الکترونیک ایجاد کرده‌اند که به افراد اجازه می‌دهد وسایل الکترونیک خود را به شکل دوستدار محیط‌زیست دور بیاندازند. به علاوه بسیاری از کارخانجات تولیدی وسایل الکترونیکی برنامه‌هایی برای جمع‌آوری و دفع اصولی محصولات خود را دارند. در چنین برنامه‌هایی مشتریان در هنگام خرید وسیله جدید، وسیله قبلی خود را به کارخانه تولیدی تحویل داده و علاوه بر صرفه‌جویی در هزینه خرید به علت دریافت شرایط تخفیفی مناسب، از عدم رهاسازی وسایل خود در محیط‌زیست نیز اطمینان حاصل می‌کنند. از سویی کارخانه تولیدی نیز می‌تواند با بهره‌برداری از برخی مواد به کار رفته در وسیله قدیمی، مواد اولیه جدید خود را تامین نماید. این چرخه که در نهایت با انتفاع مشتری، تولیدکننده و جامعه همراه است، اخیرا با عنوان اقتصاد چرخشی مطرح گردیده است.
چگونه عمر وسایل الکترونیکی خود را افزایش دهیم؟
راه‌های مختلفی برای این موضوع وجود دارد. یکی از راه‌ها نگهداشت صحیح دستگاه و تعمیر دوره‌ای است مثل تعویض به موقع باتری یا به روزرسانی نرم‌افزاری آن. این حرکات می‌تواند عمر مفید دستگاه را افزایش داده و در بازه زمانی طولانی‌تری به دستگاهی جدید نیاز پیدا می‌کنیم. خرید وسایل الکترونیکی که قابلیت تعویض قطعات را دارا هستند نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.
به صورت کلی انتخاب تولیدکننده با پیشنهادات بهتر در بحث گارانتی و تعمیرات، در کنار دارا بودن شرایط تعویض با دستگاه جدید در آینده، رفتاری پایدار از سوی مصرف‌کنندگان خواهد بود.
نگهداری وسایل الکترونیک به مدت طولانی‌تر فواید زیادی نیز دارد. کاهش اثرات منفی محیطزیستی، صرفه‌جویی مالی با کاهش نیاز به خرید دستگاه جدید و کاهش رد پای کربن هر فرد از جمله این فواید است.
چالش‌های نگهداری طولانی مدت وسایل الکترونیکی
یکی از این چالش‌ها تغییرات سریع در تکنولوژی است. شرکت‌های تکنولوژی با اهدافی نظیر بهبود کارکرد، تقویت رفاه از طریق راحتی بیشتر در زندگی و تامین نیازهای جدید جامعه مرتبا در حال به روزرسانی وسایل خود هستند. اما این توسعه گاهی از این جنبه‌ها خارج شده و به علت تمایل به سود اقتصادی بیشتر با توسعه بی‌مورد روبرو هستیم. اما به هر دلیلی باشد با توسعه تکنولوژی‌ها، وسایل الکترونیکی قدیمی‌تر منسوخ شده که استفاده آنان در طولانی مدت را با مشکل مواجه می‌سازد. همچنین در گذر زمان مساله تعمیر دستگاه‌ها سخت‌تر شده و در نهایت نیاز به جایگزینی را ایجاد می‌سازد.
چالش بعدی مساله کمبود آگاهی نسبت به اثرات محیطزیستی وسایل الکترونیکی است. اکثریت افراد جامعه از محاطرات زباله‌های الکترونیکی آگاه نیستند و در نتیجه ممکن است وسایل خود را به شکلی غیرمسئولانه در طبیعت و محیط پیرامونی رها کنند.
نقش تولیدکنندگان در آگاه‌سازی مشتریان در خصوص رفتار پایدار
تولیدکنندگان در ترویج رفتار پایدار در صنعت وسایل الکرونیکی نقشی حیاتی دارند. آن‌ها می‌توانند از طریق طراحی و ساخت محصولاتی با دوام بهتر و قابل تعمیر بودن همراه با ارائه پیشنهادات مناسب در خصوص تعمیر وسایل یا جایگزینی آنان، در زمینه ایجاد پایداری درصنعت خود فعال باشند. تولیدکنندگان همچنین می‌توانند با استفاده از مواد اولیه پایدارتری در مرحله اول چرخه عمر محصولات، اثرات محیطزیستی منفی را کاهش دهند.
اما قطعا مهم‌ترین نقش تولیدکنندگان در پاین چرخه عمر محصول است که باید با ایجاد طرح‌های جایگزینی مناسب کالای قدیمی مشتری را با کالای روز معاوضه کرده و اقدام به بازیافت وسایل قدیمی کنند. این عمل دفع اصولی مواد به کار رفته در وسایل الکترونیکی را تضمین کرده و نقش مهمی در حفظ محیط‌زیست ایفا می‌کند.
اهمیت آموزش و ایجاد آگاهی
آگاهی مردم از اثرات محیطزیستی فعالیتشان در کنار فواید رفتار پایدار برای جامعه و آینده، اهمیت فراوانی دارد. می‌توان برنامه‌های آموزشی متعددی را ایجاد کرد که افراد در آن نسبت به اهمیت زباله‌های الکترونیکی و راه‌های کاهش اثر بر محیط‌زیست اطلاع پیدا کنند. ایجاد کمپین‌هایی در این زمینه از طریق فضای مجازی و سایر رسانه‌ها، نقش مهمی در آگاهی رسانی در این حوزه دارد.
رویداد تولید مسئولانه و بهره‌وری که توسط انجمن بهره وری و شرکت مدیریت دنیای رویداد نوین در تابستان 1403 برگزار خواهد گردید، یکی از برنامه‌هایی است که با هدف ایجاد آگاهی نسبت به اهمیت تولید مسئولانه و پایدار و همچنین رفتار پایدار مصرف‌کنندگان برگزار خواهد گردید.
در مجموع نگهداری از وسایل الکترونیکی در زمان طولانی تر، قدمی مهم برای کاهش اثرات محیطزیستی بوده و باید از راه‌هایی مثل نگهداشت صحیح، تعمیر، تعویض قطعات و اطمینان از بازیافت آنان برای کاهش زباله‌های الکترونیکی تلاش کنیم.
