پرداخت‌یار کیست؟ و پرداخت‌یاری چیست؟

از بانکداری تا پرداخت الکترونیک

بانک سپه،  اولین بانک ایرانی سال ۱۳۰۴ بنیانگذاری شد. در طول عمر ۹۵ساله‌ی بانکداری ایرانی، بانک‌ها تنها مرکزی برای عملیات مالی بودند. به تدریج با پیچیده‌تر شدن نظام اقتصادی و اجتماعی ایران، مسئولیت‌های دیگری مثل کارگزاری بورس و بیمه‌ها هم روی دوش برخی بانک‌ها گذاشته شد. اما از ۱۵سال پیش و با ورود آرام آرام فضای مجازی به کشور، کم‌کم فناوری‌های پرداخت هم وارد کشور شدند. بانک‌ها برای مردم کارت‌های بانکی صادر کردند و پرداخت‌‌های با کارت (CP) و بدون حضور کارت (CNP) همه‌گیر شد.

در این وقت بانک‌ مرکزی و ساختارهای قانون‌گذاریِ کشور تصمیم‌ گرفتند که عملیات پرداخت به بانک‌ها سپرده نشود و شرکت‌هایی انجام این خدمات برای بانک‌ها را به عهده داشته باشند. این تصمیم به پایه‌گذاری شرکت‌های پرداخت الکترونیک (PSP) انجامید. دوازده شرکتی که امروز هم هنوز تنها ارائه‌دهندگان اصلی خدمات پرداخت در کشور هستند. با شروع به کار شرکت‌های پرداخت، نخست دستگاه‌های کارت‌خوان جای خود را آرام آرام در تمام فروشگاه‌های و مغازه‌های کشور باز کردند. پس از آن با گسترش فضای دیجیتال، نیاز کسب‌وکارهای شکل گرفته در این محیط به درگاه پرداخت اینترنتی باعث رونق گرفتن این ابزار شد.

چراییِ ورود درگاه‌ واسط

با بالا رفتن تقاضا برای درگاه پرداخت، مشکلات ارائه‌ی این ابزار به دست شرکت‌های پرداخت هم به تدریج نمایان شد. شرکت‌های پرداخت ضوابط سخت‌گیرانه‌ای برای ارائه‌ی درگاه به کسب‌وکارها دارند. در بسیاری موارد نیاز است کسب‌وکارها قرارداد همکاری رسمی‌ای با شرکت پرداخت (PSP) امضا کنند، شرکت‌های پرداخت توقع دارند وب‌سایت میزبان درگاه ای‌نماد داشته باشد و بسته به شرایط کسب‌وکارها باید فرم یا فرم‌های گوناگونی را حضوری در بانک‌ها پر کنند. این شرایط زمان لازم برای دریافت درگاه پرداخت را برای تعداد زیادی از کسب‌وکارها طولانی کردند و با ذات چابک و آنلاین آنها مطابقت نداشتند. این سختی‌ها دسترسی بسیاری از کسب‌وکارهای خرد و متوسط به درگاه پرداخت اینترنتی شرکت‌های پرداخت را محدود کرد، اما تقاضا برای این درگاه‌ها همچنان وجود داشت.

تقاضایی که با وضعیت جدید از ۱۰ سال پیش منجر به شکل‌گیری شرکت‌های واسطه‌ای شد که با قرار دادن خود بین این کسب‌وکارهای خرد و متوسط و شرکت‌های پرداخت، پلی بین این دو ساختار زدند. شرکت‌هایی که به تدریج فضای فین‌تک را در ایران شکل دادند. گرفتن درگاه پرداخت از این درگاه‌های واسط برای کسب‌وکارها بسیار سهل‌تر است و وقت کمتری می‌گیرد. درگاه‌هایی که برای سنجش وب‌سایت کسب‌وکارها بودن ای‌نماد را پیش‌شرط نکرده‌اند، در بسیاری موارد همه‌ی مراحل ثبت‌نام و دریافت خدمات از آنها غیرحضوری است و برای دادن خدمات به مشتریان‌شان  به بستن قرارداد و مذاکرات رسمی با آنها نیازی نمی‌بینند.

ورود سند پرداخت‌یاری

از همان زمان آغاز به کار این درگاه‌های واسط، بانک مرکزی به دنبال تنظیم مقرراتی برای فضای کسب‌وکاری آنها بود. این تصمیم پس از مدت‌ها مذاکره با متخصصین و کارشناسان مختلف صنعت پرداخت در کشور به تنظیم پیش‌نویسی به نام «سند پرداخت‌یاری» منجر شد.

سند پرداخت‌یاری چارچوبی است که بانک مرکزی و بازوی اجرایی او (شاپرک) برای فعالیت پرداخت‌یارها تعیین کرده‌اند. سندی که جزییات مختلف چگونگی عملکرد این درگاه‌های واسط را مشخص می‌کند و فقط در مورد درگاه پرداخت اینترنتی نوشته شده است و شامل دیگر روش‌های پرداخت نمی‌شود. با تنظیم این سند (که پس از آن در پاییز ۹۹ رسما ابلاغ شده و اجرایی شد) بانک مرکزی مبادرت به صدور مجوزی برای شرکت‌های پرداخت‌یار کرد. مجوزی که تا این لحظه بیش از صد شرکت پرداخت‌یار آن را دریافت کرده‌اند و دست‌کم سیصد شرکت دیگر در صف انتظار صدور آن هستند.

در چارچوب سند پرداخت‌یاری، پرداخت‌یارها می‌توانند مزیت‌های گوناگونی در برابر شرکت‌های پرداخت برای کسب‌وکارهای مشتری‌شان داشته باشند. در کنار ثبت‌نام و راه‌اندازی سهل‌تر و کوتاه‌تر، پرداخت‌یارها محدود به گرفتن درگاه از فقط یک شرکت پرداخت نیستند، آنها می‌توانند خدمات‌شان را توامان روی زیرساخت چند شرکت پرداخت قرار دهند. با این کار ابزاری به نام درگاه پرداخت هوشمند ساخته می‌شود که در زمان دردسترس نبودن خدمات یک شرکت پرداخت، به طور معمول به صورت خودکار به زیرساخت شرکت پرداخت دیگری رفته  و زمان دسترسی‌پذیری و خدمت‌رسانی بیشتری در اختیار کسب‌وکارها می‌گذارد. علاوه بر این‌ها پرداخت‌یارها با تشکیلات سبک‌تر و چابک‌ترشان می‌توانند خدماتی اختصاصی‌سازی شده برای تک تک مشتریان‌شان  تعریف کنند، و خدماتی مانند تسهیم (سهم‌بندی و تقسیم پول‌های دریافتی بین مشتریان و شرکا) را در اختیار کسب‌وکارها بگذارند.

وندار

از میان شرکت‌هایی که مجوز پرداخت‌یاری بانک مرکزی را کسب کرده‌اند، وندار جایگاه ویژه‌ای دارد. وندار (زیرمجوعه‌ی بانک آینده)، اگرچه از فعال‌ترین شرکت‌های حوزه‌ی پرداخت‌یاری است اما خدماتی فراتر از آن در همه‌ی حوزه‌های پرداخت‌ الکترونیک در اختیار کسب‌وکارهای مشتری‌اش می‌گذارد. خدماتی مثل برداشت خودکار حق اشتراک که روی بستر برداشت مستقیم بانکی (Direct Debit) پیاده‌سازی شده است و تسویه‌ی آنی، وندار را به گزینه‌ای مناسب برای یکپارچه‌سازی خدمات دریافت و واریز وجه کسب‌وکارها تبدیل کرده‌اند.