اهداف فیلترینگ تلگرام (Telegram) محقق شد؟

چند سالی است که تلگرام به یکی از موضوعات مهم جریان اطلاع‌رسانی در کشور تبدیل شده، از ظهور و کوچ یکباره کاربران تا رکوردزنی‌هایی که حتی مدیران این شبکه را متعجب کرده بود، تا فیلتر پر سر و صدا و البته بازگشت بی سر و صدای آن تا جایی که بعد از ۱۰ ماه فیلتر باز هم در صدر استفاده ایرانی‌ها قرار گرفت. در ادامه با ترنجی همراه باشید تا ببینیم اهداف فیلترینگ تلگرام (Telegram) محقق شد؟

خبرگزاری و روزنامه دولت هفته قبل با انتخاب تیتر «بازگشت مردم به تلگرام»، این‌گونه نوشتند که فیلترینگ نتوانست مانع از حضور مردم در تلگرام شود؛ مساله‌ای که این موضوع را به ذهن متبادر می‌کند که انگار از این اتفاق خرسند بوده و گویی این یک دستاورد برای دولت محسوب می‌شود.

فارغ از اینکه آیا واقعا چنین است و اصولا دولت چه نقشی در فیلترینگ و فیلتر ماندن تلگرام و رهایی فیلترشکن‌ها در کشور داشت، بد نیست به این بهانه بار دیگر مروری داشته باشیم بر آنچه مد نظر موافقان فیلتر تلگرام بود و آنچه امروز در عمل، قابل پیش‌بینی بود و حال نیز پیش روی ما است.

بازگشت ایرانی ها به تلگرام با وجود فیلترینگ ادامه دار

آخرین آمار درباره فیلترینگ تلگرام چه می‌گوید؟

بر اساس آخرین آمار در اسفند سال گذشته که نزدیک به ۱۰ ماه از مسدود شدن این شبکه اجتماعی می‎گذشت، میانگین تعداد تولیدات کانال‌های تلگرامی در آخرین ماه سال ۹۷ به ۷۳/ ۱میلیارد رسید. همچنین میانگین تعداد بازدید‌ها در این ماه بالغ بر ۲۸/ ۱میلیارد بود. در حالی که بیشترین میزان تولیدات کانال‎های تلگرامی و تعداد بازدیدها در بهمن ماه رخ داده است.

این آمار در حالی به دست آمده که مطالعه ملی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران وابسته به جهاد دانشگاهی درباره استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی در فروردین سال گذشته نشان می‎داد ۵/۵۹ درصد مردم ایران از تلگرام استفاده می‌کردند و در صورتی که این شبکه فیلتر شود، تنها ۸/ ۳۷درصد کاربرانش حاضر به جایگزینی این شبکه اجتماعی با پیام‌رسان‌های داخلی هستند. اما این بازگشت کاربران نشان می‎دهد که ظرفیت پیش آمده از فیلترینگ تلگرام هم نتوانست به پیام‎رسان‎های بومی در جذب کاربر کمکی کند.

اهداف فیلترینگ تلگرام محقق شده است؟

«به اهدافمان از فیلترینگ تلگرام رسیدیم»، این جمله‌‌ای بود که اسفند سال قبل امیر خوراکیان، معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی مطرح کرد و گفت: به اهدافمان از فیلتر تلگرام رسیده‌ایم.

وی در گفت‌وگوی خود با باشگاه خبرنگاران جوان این‌طور گفته بود: «یک هدف اصلی ما این بود که جلوی رشد تلگرام گرفته شود که این اتفاق افتاد. هدف دوم این بود که مردم بدانند فضای تلگرام فضای غیرقانونی و ناامنی است، چون این فضا در حال حرکت به سمت فعالیت‌های اقتصادی گسترده‌تر بود. بحث پول مجازی و خطر جذب سرمایه‌های عمومی و پول در گردش وجود داشت که خطرات بزرگی برای اموال و دارایی‌های مردم محسوب می‌شد.

این احتمال وجود داشت که در آینده اگر چنین اتفاقی رخ دهد، با جمع‌آوری پول‌های مردم و با تصمیمی مشابه تصمیم اخیر اپل، یعنی تحریم تلگرام، سرمایه‌های مردم از بین برود. پس از آن افکار عمومی این سوال را مطرح می‌کنند که اگر این فضا غیرقانونی بود چرا کسی اعلام نکرد؟ چرا همه نهادها در این فضا فعالیت می‌کردند؟ با این اعلام موضع و اتفاقی که رخ داد مردم متوجه شدند این نرم‌افزاری است که فضای قانونی و امنی ندارد. نکته سوم اینکه ترافیک تلگرام به شدت کاهش پیدا کرده است. ممکن است افرادی که قبلا از تلگرام استفاده می‌کردند الان هم این پیام‌رسان را داشته باشند، اما قطعا این میزان استفاده به شدت کاهش پیدا کرده است.»

آن‌طور که معاون مرکز ملی فضای مجازی می‌گوید: بیش از ۵۰ درصد ترافیک تلگرام کاهش پیدا کرده است.

البته این آمار آنچنان که خوراکیان توضیح می‌دهد با احتساب تلگرام طلایی و هاتگرام بوده و حتی می‌گوید که با فیلتر تلگرام فرصتی ایجاد شد برای اینکه بخش عمده‌ای از همین پیام‌رسان از طریق واسطه‌های داخلی استفاده شود و این فرصت ایجاد شود که یا این واسطه‌های داخلی بتوانند به یک پیام‌رسان داخلی تبدیل شوند یا اینکه تلکیف‌شان مشخص شود.

تلگرام

آماری که با هم نمی‌خواند

اگرچه آمار جدید مراکز دولتی، اظهارات این مقام مسوول را رد می‌کنند. در آخرین آمار اعلامی علی‌رغم فیلترشدن تلگرام در اردیبهشت سال گذشته، میزان استفاده از آن در تعطیلات نوروز امسال در مقایسه با دوره مشابه سال قبل تنها کاهشی معادل ۲ درصد نشان می‌دهد. خبررسانی در مورد سیل باعث ایجاد رکورد ۱.۸ میلیارد بازدید در ۱۲ فروردین امسال شد.

روزنامه ایران در یادداشتی با استناد به اطلاع‌رسانی تلگرامی در سیل نوشت: از عجایب زمانه است که با وجودی که تلگرام همچنان رسانه اول ایرانی‌ها است و میزان مراجعه به آن نسبت به قبل از فیلترینگ تغییری نکرده، باز هم این رسانه فیلتر است.

در یادداشت روزنامه دولت با اشاره به نقش موثر تلگرام و توییتر در اطلاع‌رسانی سیل اخیر آمده است: «عجیب اینکه حتی مسوولان عالی‌رتبه کشوری نیز از طریق همین رسانه‌های اجتماعی فیلترشده به مردم اطلاع‌رسانی می‌کنند».

قوه قضاییه راضی یا شاکی؟

مسوولان قضایی اگرچه درگوشه و کنار گلایه‌هایی را متوجه وزارت ارتباطات مبنی بر عدم اجرای مصوبه منع استفاده از فیلترشکن‌ها و در نتیجه ناکام ماندن کل مقوله فیلترینگ در کشور مطرح می‌کنند، اما این اظهارات تاکنون از مرحله انتقاد فراتر نرفته و شاهد اقدامی عملی برای اجرای حکم دادستان صادرکننده ممنوعیت دسترسی به تلگرام نیستیم.

در همین رابطه جواد جاویدنیا، معاون فضای مجازی دادستانی کشور مقصر را وزارت ارتباطات به دلیل عدم اجرای فیلترینگ وی‌پی‌ان‌ها دانسته و می‌گوید: شاهد بودیم که تلگرام در وقایع دی ماه ۹۶ بیگ‌دیتاهای کشور را منتشر می‌کرد، در همین حال این شبکه قرار بود ارز دیجیتال خود با نام «گرام» را عرضه کند. در صورتی که این موضوع اتفاق می‌افتاد شاهد یک غارت ۵۰ میلیارد دلاری در اقتصاد کشور بودیم. به همین دلیل به این جمع‌بندی رسیدیم که فیلتر تلگرام اتفاق بیفتد.

امنیت پروکسی تلگرام

با این همه همان‌طور که گفته شد اقدامی هم علیه وزارت ارتباطات برای پشت گوش انداختن اجرای حکم فیلترینگ انجام نشد و قوه قضاییه سعی می‌کرد تا در اظهار موضع چندان هم سختگیرانه عمل نکند.

بازگشت صدا و سیما و ریاست‌جمهوری به تلگرام

از زمان فیلتر تلگرام تا به حال اما رویدادهای دیگری هم رخ داد که از جمله می‌توان به بازگشت خبرگزاری‌ها و رسانه‌ها به تلگرام در آبان ماه گذشته اشاره کرد. در حالی که بعد از فیلتر شدن تلگرام و صدور بخشنامه دولت مبنی بر بسته شدن مسیر اطلاع‌رسانی از طریق تلگرام، خبرگزاری فارس و چند خبرگزاری و رسانه دیگر از روز جمعه ۳۱ فروردین در پیامی از بسته شدن کانال تلگرامی خود خبر داده بودند، مدیرعامل این خبرگزاری روز شنبه ۱۹ آبان در توضیح از سرگیری فعالیت تلگرامی این خبرگزاری و نیز آغاز به کار فعالیت آن در دو شبکه طلاگرام و هاتگرام نوشته است: وزارت ارتباطات و قوه قضاییه، دو پیام‌رسان طلاگرام و هاتگرام را قانونی می‌دانند و فیلتر نکرده‌اند، بنابراین برای فعالیت در این پیام‌رسان‌ها، منعی برای خبرگزاری فارس نیست.

استدلال خبرگزاری‌هایی که به تلگرام بازگشتند این بود که مهلت اعلام شده به نسخه‌های داخلی تلگرام پایان یافته و با توجه به ادامه فعالیت عادی و بدون اعمال فیلترینگ این پیام‌رسان‌ها، ظاهرا مشکل مجوز آنها توسط وزارت ارتباطات بر طرف شده است و بنابراین ما هم منعی برای ادامه فعالیت در آنها نمی‌بینیم.

فیلترشکن تلگرام

در این میان اما در روزهای اخیر صدا و سیما که از زمان فیلترینگ تلگرام فعالیت خود را در این پیام‌رسان متوقف کرده بود، بار دیگر روند کاری خود را از سر گرفت. بازگشت بی‌سر‌و‌صدای ریاست‌جمهوری به تلگرام نیز نشانه دیگری از بی‌اثر بودن فیلترینگ تلگرام بود.

البته روزنامه شهروند در یادداشتی با اشاره به بازگشت خبرگزاری صدا‌و‌سیما به تلگرام نوشته است: «‏خوش‌خیالی محض است که این بازگشت را به رفع فیلتر تلگرام ربط دهیم یا فکر کنیم که قوه قضاییه از تصمیم خود، ولو برای امر مهم ‏اطلاع‌رسانی و هشدار به مردم در مواقع خطر، کوتاه بیاید». همین روزنامه در فروردین ماه سال ۹۵ در گزارشی نوشته بود که «ایرانی‌ها شور تلگرام را درآورده‌اند؟»

استناد این گزارش آماری بود که آبان ‌سال ۹۴ موسسان تلگرام اعلام کردند که از ٦٢‌ میلیون کاربر فعال تلگرام بیش از ٣٨‌ درصد مربوط به کاربران ایرانی است؛ یعنی ٢٣‌ میلیون نفر. آماری که در فروردین ماه ۹۵ به بیش از ٤٥‌ میلیون نفر رسید. در آن زمان آمار سرور telegram.me که مربوط به ترافیک کانال‌های تلگرام است نشان می‌داد که کاربران ایرانی ٨١‌ درصد از ترافیک کانال‌ها را در اختیار دارند.

برنده و بازنده فیلترینگ تلگرام که بود؟

اینکه با بازگشت کاربران به تلگرام، دولت پیروز میدان بوده و به خواسته خود در آسان‌گیری فیلترینگ رسیده است که این‌گونه رسانه‌های دولتی پیروزمندانه قلم می‌زنند، چندان روشن نیست و حتی روشن نیست که آیا آنچنان که مقام مسوول در مرکز ملی فضای مجازی می‌گوید به اهداف فیلترینگ تلگرام رسیده‌اند یا نه، حتی روشن نیست که آیا پوسته‌های فارسی تلگرام برنده این میدان بوده‌اند یا نه اما به هر حال ما ایرانی‌ها همچنان در تلگرام رکورد می‌زنیم.

نظر شما چیست؟ فکر می کنید اهداف فیلترینگ تلگرام (Telegram) محقق شد؟ به زبان ساده تر اینکه چند نفر از اطرافیان شما تلگرام را کنار گذاشتند یا چند نفر از آن ها به دنبال فیلترشکن، پروکسی یا نسخه های ایرانی که همچنان فیلتر تلگرام را دور می زنند؛ هستند؟