گروهی از ستاره شناسان دانشگاه Open University انگلیس به سرپرستی دکتر مارکوس لوهر، یک منظومه پنج ستاره‌ای پیدا کردند که شامل دو جفت ستاره دوتایی گرفتی (ستاره دوتایی که در راستای دید ناظر مرتباً دچار گرفتگی می‌شوند) است.
این منظومه ستاره‌ای که با نام ۱SWASP J093010.78+533859.5 شناخته می‌شود (به‌طور خلاصه J093010 یا TYC 3807-759-1) در فاصله ۱۱۵ سال نوری از زمین در صورت فلکی دب اکبر قرار دارد.
این منظومه ابتدا در سال ۲۰۰۶ در آرشیو داده‌های پروژه SuperWASP شناسایی شد؛ پروژه‌ای که از دوربین‌های کوچک در رصدخانه del Roque de los Muchachos در جزیره La palma در مجمع‌الجزایر قناری و ایستگاه ساترلند رصدخانه نجومی آفریقای جنوبی استفاده می‌کند تا هرچند دقیقه تقریباً تصویری از کل آسمان تهیه کند.
طی سالیان، در این پروژه اندازه‌گیری‌های قدر (درخشندگی) تک‌تک ستاره‌ها جمع‌آوری‌شده و آرشیوی از نمودار درخشندگی ۳۰ میلیون منبع نوری در کهکشان راه‌شیری جمع‌آوری‌شده است.
نمودار درخشندگی منظومه J093010 ابتدا نشانگر وجود یک جفت ستاره دوتایی گرفتی مماس بود (ستاره دوتایی که به‌قدری به هم نزدیک هستند که اتمسفر بیرونی‌شان را به اشتراک می‌گذارند). ستاره‌های دوایی مماس نسبتاً متداول هستند، اما این منظومه خاص بسیار قابل‌توجه است و دلیل آن دوره تناوب ستاره‌ها است. دوره تناوب این جفت ستاره دوتایی تماسی، کمتر از شش ساعت است! یعنی در مدت کمتر از شش ساعت یک‌بار به دور هم می‌گردند!
سپس در نمودار درخشندگی J093010 برخی گرفتگی‌های اضافی غیرمنتظره نیز مشاهده شد و اطلاعات دوباره تحلیل شدند و مشخص شد که یک دوتایی دیگر در همان نقطه آسمان وجود دارد.
ستاره دوتایی دیگری که کشف شد، مماس نیستند و فاصله‌ای حدود ۳ میلیون کیلومتر با یکدیگر دارند (کمی بیشتر از دو برابر قطر خورشید) و دارای دوره تناوب طولانی‌تر ۱٫۳ روز هستند. فاصله بین این دو جفت ستاره دوتایی حدود ۲۱ میلیارد کیلومتر است. (فاصله نپتون که دورترین سیاره منظومه شمسی است، از خورشید حدود ۴٫۵ میلیارد کیلومتر است)
این چهار ستاره متعاقباً به‌صورت طیف‌سنجی مشاهده شدند تا علائم هرکدام با جزئیات موردمطالعه قرار گیرد. این مطالعات، حضور یک ستاره پنجم را لو داد که در فاصله دو میلیارد کیلومتری از دوتایی غیرمماس قرار دارد، اما ظاهراً گرفتگی ایجاد نمی‌کند.
تصویر شماتیک این منظومه به همراه بزرگنمایی دوتایی‌ها به‌صورت زیر است.
مقیاس تصویر درست است و مدار آبی خط‌چین مدار این دو جفت ستاره دوتایی است. مدار داخلی ستاره‌های دوتایی به علت وجود عدم قطعیت رسم نشده است. قطر مدار نپتون در مرکز تصویر برای مقایسه نشان داده‌شده و در بزرگنمایی ستاره‌های دوتایی نیز قطر خورشید به‌عنوان مرجعی برای مقایسه نشان داده‌شده است. ستاره پنجم در کنار ستاره دوتایی منفک سمت چپ قرار دارد.
با تلفیق اطلاعات نمودار درخشندگی و اطلاعات طیف‌سنجی، دکتر لوهر و همکارانش قادر به تأیید این بودند که این پنج ستاره در یک منظومه تحت تأثیر گرانش همدیگر قرار دارند.
ستاره‌شناسان همچنین متوجه شدند که تمام ستاره‌ها در منظومه J093010 از خورشید ما نسبتاً کوچک‌تر و سردتر هستند. اما مجموعه این ستاره‌ها به‌اندازه کافی (قدر ظاهری ۹) درخشان هستند که بتوان آن‌ها را در یک تلسکوپ کوچک دید. منجمان آماتور هم می‌توانند خودشان به‌راحتی گرفتگی‌ها را ببینند.
دکتر لوهر، نویسنده اول مقاله منتشرشده در ژورنال نجوم و اخترفیزیک گفته:
این واقعاً یک منظومه ستاره‌ای عجیب‌وغریب است. اصولاً هیچ دلیلی وجود ندارد که بگوییم این منظومه دارای سیاره‌ای به دور هیچ‌کدام از جفت ستاره‌ها نیست. هرکدام از ساکنین آن‌ها می‌توانند آسمانی داشته باشند که سازندگان فیلم جنگ ستارگان را شرمنده کند.
ضمناً بد نیست بدانید که در فیلم جنگ ستارگان نمایی تخیلی از سطح یک سیاره نشان داده‌شده بود که به دور یک ستاره دوتایی می‌گردد. تصویر زیر:
چنین شگفتی‌هایی با توجه به تعداد چند صد میلیاردی ستاره‌ها در کهکشان‌هایی مانند کهکشان ما، چندان هم بعید نیست و چه بسیار منظومه‌هایی که تاکنون کشف نکرده‌ایم، از کجا معلوم که به‌زودی منظومه‌ای شش‌تایی شامل سه جفت ستاره دوتایی مماس کشف نشود…
[su_button url=”http://www.sci-news.com/astronomy/science-quintuple-star-system-02994.html” target=”blank” background=”#377431″]sci-news[/su_button]
بسیار جالب یود ممنون